سۆزان عارف: بنیادنانی ئابوورییەكی سەربەخۆی بۆ ئافرەتان هەنگاوێكی گرنگە

تموز/يوليو 29, 2019

سۆزان عارف سەرۆكی رێكخراوی تواناسازی ئافرەتان لەدیمانەیەكی رۆژنامەی میدیا دا تیشك ده‌خاته‌ سه‌ر كۆمه‌لێك پرسی گرینگی تایبه‌ت به بواری ئافره‌تان.

سۆزان عارف ئافرەتێكی ماندوونەناسە كاتێك كەسەردانی ئۆفیسەكەی دەكەیت ، كارو پرۆژە گرنگەكانی سەرسامت دەكات، مرۆڤێك كە بەهەوڵی بەردەوامی توانیویەتی زۆرترین خزمەت بەپرۆژە جیاوازەكانی تایبەت بەئافرەتان بكات، كاتێك كە پرۆژەكان دەبنیینت جیاوازن لەكارەكانی تر چونكە نوێكاری زۆر دەبنینت هەر لەدارشتینەوەی پرۆگرامی 1325 كەئێستا بەهاوكاری رێكخراوە نێودەوڵەتیەكانی جیهان لەبواری جێبەجیكردندایە لەهەرێمی كوردستان ، لەروویەكی ترەوە كردنەوەی چەندین پرۆژەی گەشەپێدان بۆ ئافرەتانی كەمینەكان كەبۆیەكەمجارە پرۆژەی لەمجۆرە ئەنجام دەدرێت.

لەم رۆژانەدا وەك رۆژنامەنووسێك سەردانی ئەم خانمە ماندوونەناسەمكرد و زۆر بەووردی كەوتینە گفتگۆ دوای ماوەیەك لە تیرامان لەكارو پرۆژەكانیان ئەم دیمانەیەم ئامادەكرد.

پرسیار ــ سەرەتا دەكرێت باسلە رێكخراوەكەتان بكەیت؟

وەلام: ئامانجی دامەزراندنی رێكخراوی تواناسازی ئافرەتان لەكوردستان زیاتر بۆپەرەپێدانی تواناكانی ئافرەتانە لەبوارە جیاجیاكاندا، تاوەكو بتوانێ رۆڵی كاریگەری لەهەموو لایەنەكانی ئابووری و سیاسی و پەروەردەو تەندروستیدا هەبێت ، بۆ ئەو مەبەستە لەماوەی رابردوودا چەندین چالاكیمان هەبووە كە دەگونجێ لەگەڵ ئامانجەكانماندا، لەسەرەتاوە بەرنامەی زۆرمان لەسەر كارەكان هەبووە یەكێك لەپڕەنسیپە گرنگەكانی ئێمە كاردەكەین بۆ كەمكردنەوەی دیاردەی توندوتیژیی دژ بە ئافرەتان لەكۆمەڵگەدا، بۆ ئەو مەبەستە لەچەند رێگەیەكەوە كارمانكردووە، وەكو ئامادەكردنی پارێزەر لەدادگاكان بەبێ بەرامەبەر بۆئەو ئافرەتانەی كەمدەرامەتن و پێویستیان بە پارێزەر هەیە، هەروەها لەڕووی كۆمەلایەتییەوە ئێمە لەماوەی رابردوودا پرۆژەی هێڵی گەرممان كردۆتەوە بۆ ئەو ئافرەتانەی رووبەرووی توندوتیژی دەبنەوە، ئەو ئافرەتانە دەتوانن پەیوەندی بەو هێلە گەرمەوە بكەن و لەڕێگەی توێژەری كۆمەلایەتی یەوە هاوكاریی دەكرێن، ئەمە جگە لەوەی لەڕووی یاساییەوە كارمان كردووە، بۆ ئەو مەبەستەو هەوڵدەدەین هۆشیاریی یاسایی لەناو كۆمەڵگە بلاوبكەینەوە، ئەویش لەڕێگەی دەركردنی نامیلكە بۆ یاساكانی سزادان و یاسا مەدەنییەكان، بۆئەوەی ئەو پارێزەرانەی تازە دەست بەكاردەبن بۆ كاری رۆژانەیان سوودی لێوەربگرن، ئەمە بێجگە لەوەی كە بەرنامەیەكی تایبەتمان بۆ پیچشخستنی توانای ئابووری رەگەزی مێ هەبووە لەوەی چۆن بتوانن هەلی كار بۆخۆیان بدۆزنەوەو پڕۆژەی بچووك ئەنجامبدەن.

پرسیار: جەنابت پێتوایە چۆن لەم كاتەدا كار لەسەر پرۆژەی پاراستنی خێزان بكەین؟وەك دەزانیت خێزانی كورد ئێستا بەهۆی زۆر كێشەوە توشی زۆر گرفت هاتوون؟

وەلام: بێگومان بەهۆی نەبوونی ڕۆشنبیری لەناوخێزان كێشەو گیروگرفتەكان لەزیادبووندایە، بەتایبەتی لەگەڵ پێشكەوتنی كوردستان و كرانەوە بەڕووی جیهاندا كێشەی جۆراوجۆر سەر هەڵدەدات، بۆیە ئێستا كاتی ئەوە هاتووە بەرنامەیەك هەبێت بۆ پاراستنی خێزان هاوشێوەی ئەو بەرنامانەی كە لە وڵاتانی تر هەیە،بەڵام بەو مەرجەی كە بتوانێت كار لەسەر هەردوو ڕەگەزە سەرەكییەكەی كۆمەڵگە و هەرسێ ئاستە سەرەكییەكەی پێكهاتەی خێزان بكات كە بریتین لە(پیاوان و ئافرەتان و منداڵان)، ئێستا لە كوردستان چەندین ڕێكخراومان هەیە بەناوی (كۆمەڵی مەدەنی، پاراستنی مافی منداڵ، بەرگریكردن لەمافی ئافرەت) هەر یەك لەم ڕێكخراوانە لە پڕۆگرام و پەیڕەوی ناوخۆی كاركردنیاندا بەدروشم كار بۆ سەقامگیركردنی ئاسایشی خێزان دەكەن، بۆ نموونە بەڕێوەبەرایەتیی توندوتیژی دژ بەئافرەتان و بەڕێوەبەرایەتی پاراستنی مافەكانی منداڵان هەن و ئیش دەكەن، بەڵام ئەوانە كار لەسەر ڕەگەز و تەمەنێكی دیاریكراو دەكەن كە ئافرەت و منداڵن، واتا بەشێكن لە پێكهاتەی خێزان و هەموو پێكهاتەی خێزان نین

پرسیار: پێتوایە چۆن بتوانین بەچ رێگەیەك سنوورێك بۆ جیاكاری كۆمەڵایەتی دابنین؟

وەلام: پێش هەموو شتێك پێویستە كاری جدی بكرێ بۆ هاندانی لێكۆڵینەوەو توێژینەوە دەربارەی جیاكاریی‌ رەگەزیی، هەوڵبدرێت توێژینەوەی‌ زانستی لەسەر پەیوەندییەكانی خێزان‌و جیاكاریی‌ رەگەزیی لەناو كۆمەڵگەی كوردی بكرێت، هەر لەم رێگەیەوە بتوانرێت سەنتەری توێژینەوەی تایبەت بەپرسی جیاكاریی‌ رەگەزیی‌و ئافرەتان لەزانكۆكان دابمەزرێت‌و ئامانج‌و ئەنجامی توێژینەوەكانیش بخرێتە ناو پرۆسەكانی خوێندن، هەروەها لەهەموو ناوەندەكاندا پێگەو رۆڵی ئافرەتان پشتگیری بكرێَت، ئەكادیمیای تایبەت دابمەزرێت لەگەڵ وەزارەتی تایبەت بەكۆكردنەوەی داتا‌و ئاماری ورد لەسەر چەندێتی پێشیلكارییەكانی مافی مرۆڤ و توندوتیژییەكانی خێزانی بەتایبەت بەرامبەر بەئافرەتان‌و منداڵان، لەلایەكی ترەوە زۆر گرنگە هەر زوو كار بۆئەوە بكرێت‌و هەوڵی كەمكردنەوەی جیاكاریی‌ رەگەزیی بدرێت، چونكە جیاكاریی‌و جیاوازیی رەگەزیی بەتایبەتی لەكۆمەڵگە دواكەوتووەكاندا هەمیشە هۆكارێكی سەرەكی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ و بەكارهێنانی توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەت بووە، لەسەر ئاستی جیهانیش كەم نین ئەو وڵاتانەی كە هەوڵیانداوە مەودای نێوان ئەو جیاوازییانە كەم بكەنەوە‌و ئافرەتان بەمافە زەوتكراوەكانی خۆیان شاد بكەنەوە، لەهەرێمی كوردستانیشدا لەلایەن حكومەت‌و رێكخراوە مەدەنییەكانەوە هەوڵی ئەوە دراوە، كە ئافرەت دەنگ‌و رەنگی خۆی هەبێت، بەڵام ئەگەر هەنگاوی جدیتر نرابێت، بەداخەوە بەهۆی نەریتەكانی كۆمەڵگە‌و كۆمەڵێك هۆكاری دیكەوە هەنگاوەكە سست‌و كەم ئەنجام بووە. بۆیە لەئێستادا بۆ نەهێشتن یان كەمكردنی جیاوازیی رەگەزیی پێشنیاردەكرێت خوێندنی جیاكاری‌ رەگەزی وەك وانە لەقۆناغەكانی خوێندن بخرێتە بەرنامەی كاری وەزارەرتی پەروەردەو وەزارەتی خوێندنی باڵای كوردستان بۆئەوەی هەر لەبناغەوە رێزگرتنی یەكسانی رەگەزیی لەكۆمەڵگەدا سەقامگیرو جێگیر بكرێت، بەشێوەیەكی گشتی ئەگەر وردبینانە لەكۆمەڵگەی خۆمان بڕوانین، دەبینین حكومەت تاڕادەیەكی زۆر لەبەدەرخستنی تواناكانی رەگەزی مێ‌ سەركەوتوو نەبووە، دیوارەكانی كولتووری نەشكاون، ئەوەی بەكەموكوڕییەكی گەورە دادەنرێت ئەوەیە، كە هەتا ئێستا كۆمەڵگە‌و حوكمەت نەیانتوانیوە ئەو رێچكە كولتورییە بشكێنن، كە پاشخانێكی زۆر خراپی هەیە‌و وەك میراتێكی نەخوازراو بۆمان ماوەتەوە، بۆیە لەبری ئەوەی بەیەكجاری ئەم رەوشە كۆتایی بێت، بۆیە كۆمەڵگەی یەكسانیخواز بەكۆمەڵگەیەك دەوترێت هیچ جیاوازییەكی رەگەزیی لەماف‌و كار‌و پیشە‌و تەنانەت بەڕێوەبردنی وڵاتیشدا نەبێت، بەڵام هەندێك وڵات خۆیان لەپێوەرەكان نزیك كردووەتەوە‌و بەیاسا هەوڵی چەسپاندنی دەدەن، بەڵام رێژەشیان كەمە‌و زیاتر وڵاتانی ئەوروپا ئەم هەوڵەیان سەرخستووە بە بەرواورد بەڕۆژهەڵات، چونكە وڵاتانی رۆژهەڵات هیچیان نەیانتوانیوە وەك پێویست كار لەسەر ئەم بابەتە بكەن.

سەبارەت بەهەرێمی كوردستانیش پێویستە هەوڵی زیاتر بدرێت بۆئەوەی بتوانرێت بەشێوەیەكی فراوان كار لەسەر ئەم بابەتە بكرێت‌، هەرچەندە حكومەت‌و پارلەمان‌و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی هەوڵی خۆیانداوە بەیاسا مافەكانی ئافرەتان بپارێزێت‌و كاری جوان‌و باشیان كردووە، بەڵام نابێت ئەوەمان لەیادبچێت كە كۆمەڵگە تائێستاش گیرۆدەی خەسڵەتەكانی خێڵەكییە، هێشتا لەشارە گەورەكانیش نەریتی خێڵەكی زۆر زاڵەو ئەو نەریتە كۆمەڵگە بەڕێوەدەبات.

پرسیار: ئێستا جەنابت سەرقاڵی جێبەجێكردنی پڕۆژە پریاری 1325 دەكرێت ئەو بڕیارەی نەتەوەیەكگرتووەكانمان بۆ شیبكەیتەوە؟

وەڵام: بێگومان ئەو بڕیارە زیاتر بۆ ئەو دەوڵەتانەیە لەدوای جەنگ یان لەكاتی جەنگدان لەبەرئەوەی كەئافرەتان زیاتر دەبنە قوربانی، ئەو بڕیارە لەسەر ئەو ئەنجامەیە كەچۆن ئافرەت بتوانیت لە ئاستی بڕیاردا بەشداربێت لەدوای ڕزگاربوون لەجەنگ لەروویەكی ترەوە كار لەسەر ئەوە دەكات كە چۆن ئەو ئافرەتانە ڕزگاربكرێن و لەكاتی جەنگدا پارێزراوبن و یەكێك لە بڕگە گرنگەكانی ئەم بڕیارە ئەوەیە كە ئافرەتان لە یەكلاكردنەوەی پرسەكاندا بۆ چارەسەری ململانێیەكان ڕۆڵێكی كارایان هەبێت و گرنیگیان پێ بدرێت،ئەو بڕیارە لەساڵی 2000 دەرچووە،ئێمەش وەك رێكخراوەكان كەویتنە هەوڵی خۆمان بۆ جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە كاتێك بینیمان لەساڵی 2012 كۆنفرانسێك كراوچەندڕاو سەرنجێك ئالۆگۆڕكرا، ئەوەبوو چەندین رێكخراو پێمان باشوو كە بەرنامەیەك ئامادەبكەین كە چۆن بتوانین كە ئێراق لە رێگەی ئەم بڕیارەوە بریارێكی نیشمانی بۆ جێبەجێكردنی (1325) هەبێت، لەروویەكی ترەوە ئەوەی كە پاڵی پێوەناین بۆ كاركردن لەم بوارەدا ئەو هەموو شەڕو ناكۆكیەبوو لەكوردستان و ئیراق بەدرێژای مێژوو روویداوە، بەدرێژای ئەو جەنگانەش ئافرەتان قوربانی یەكەمبوون هەر لەوەی كە ئەوان لەكاتی جەنگدا زۆرجار بەدڕندانەترین شێوە رووبەرووی تووندتیژی دەبنەوە، لەروویەكی ترەوە ئافرەت لەكاتی جەنگدا خۆی منداڵەكانی دوای لەدەستدانی كەسە نزیكەكانی ئەرێكی زۆر قورسیان دەكەویتە سەرشان،ئەمەش وایكرد كەئەو بڕیارە زۆر گرنگە بەجی بكرێت، سەرەتا (10) رێكخراوی ناوخۆیی و بەهاوكاری چەند رێكخراوێكی بیانی كەوتینە گفتگۆ پاش چەندین دانیشتن بەرنامەیەكی فراوانمان ئامادەكرد ، سەرەتا توانینمان ئەو قەناعەتە دورست بكەین ئەو بریارە بچیتە بورای جیەبكردینەوە بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە پلانی نیشمانی هەبێت كەهەردوو حكومەت پەسەندییان كرد، ئێستا حكومەتی هەریمی كوردستانیش وەزارەتە مەعنیەكان پلانی خۆیان ئامادەكردووە بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكە چەند كۆنفرانسێك لەمبارەیەوە بەرێوەچووە بۆ ئەوەی كارەكان هەمووی جێبەجێ بكرێت.

پرسیار: سەبارەت بە ئاوارە بەرنامەتان چیە؟

وەڵام : ئێمە بەرنامەی جیاوازمان بۆ ئەو ئاوارەو پەنابەرانە هەیە كەلەكوردستاندا دەژین و ئەویش بەچەند قۆناغێك لەوانە دابنیكردنی هاوكاری لەپێداویستیەكانیان هەروەها لەروویەكی ترەوە كارێكی ئێمە ئەوەبوو كە خول و بەرنامەی تایبەتیان بۆ بكەینەوە بۆ ئەوەی كە ئافرەتەكانیان بتوانن كاربكەن و ئابووریەكی سەربەخۆیان هەبێت،هەروەها بەرنامەڕێژیمان هەیە لەزۆربەی كەمپەكان بۆ خزمەتكردنی ژنان كاربكەین، چونكە ئەگەر ژن ئابوورییەكی سەربەخۆی هەبێت ئەوا دەتوانێت ژیان و گوزەران بۆ خۆی دابنین بكات،ئێمەش بەرنامەی تۆكمەمان بۆ ئەم پرسە ئامادەكردووە، چەندین هەنگاوی لەو شێوەیەمان ناوە، یەكێكیش لەبەرنامەكانمان كردنەوەی خولی بەردەوامە بۆ ژنانی ئاوارە بەتایەبتی خولەكانی ( ئارایشت و كۆمپیۆتەر و جلوبەرگ دوورین و فێربوونی زمان و چۆنێتی كاركردن و ماركیتین)، بۆ ئەوەی ژنان چیتر چاوەڕوانی دەستی پیاوان نەبن بۆ دابنیكردنی بژێوی ژیانیان، چونكە زۆر گرنگە ئابووریەكی سەربەخۆ بۆ ئافرەتان دروست بكرێت.